© Getty Images/NL Beeld

Het Verdrag van Tordesillas -

Het Verdrag van Tordesillas gaf Spanje en Portugal de vrijheid om binnen hun invloedssferen te heersen. Wat heeft er echter toe geleid dat dit 15e-eeuwse document überhaupt werd opgesteld?

© Public Domain

De tijd van de ontdekkingsreizigers -

Het Portugese rijk breidde zich gedurende de 15e en 16e eeuw enorm uit. Dit was het begin van de tijd van de ontdekkingsreizigers, een periode van grote overzeese ontdekkingen waarin ook Spanje naar nieuwe gebieden buiten het Iberisch schiereiland zocht.

© Getty Images

Portugese overzeese ontdekkingen -

Het was echter Portugal dat voorop liep. De portulaan, een uit 1439 afkomstige zeekaart die werd bedacht door de Spaanse cartograaf Gabriel de Valseca, legde de eerste Portugese ontdekkingen vast. Op deze kaart strekt de Atlantische Oceaan zich uit tot aan de Rio de Oro (de zuidelijke regio van de Westelijke Sahara) en omvat het de Atlantische eilanden van de Azoren, Madeira en de Canarische Eilanden. 

© Getty Images

Varen langs de westkust van Afrika -

Tegen het einde van de 14e eeuw was een groot deel van de westkust van Afrika opgeëist door Portugese zeevaarders, onder wie Diogo Cão, die je hier als gedenkteken een 'padrão' (zuil) langs de westkust van Afrika ziet plaatsen.

© Getty Images

Nieuwe gebieden verkennen -

Landen die ten zuiden van Kaap Bojador in kaart waren gebracht, omvatten het huidige Senegal, Kaapverdië, São Tomé en Principe, Sierra Leone en Angola.

© Getty Images

Het zuidelijkste punt van Afrika -

In 1488 werd de Portugese ontdekkingsreiziger Bartolomeu Dias de eerste Europese zeevaarder die het zuidelijkste punt van Afrika rondde, waar de Atlantische Oceaan in de Indische Oceaan overgaat.

© Getty Images

Een zeeroute naar India -

Tien jaar later, in 1498, kwam Vasco da Gama aan land in Calicut in India. De ontdekking van een zeeroute naar India was een kantelpunt voor Portugal. Het gaf ze de mogelijkheid om te handelen in specerijen, die veel geld opleverden en de economie van het snelgroeiende Portugese rijk een impuls gaven.

© Getty Images

Oprichting van de slavenhandel -

Een veel minder prettig gevolg van de Portugese overzeese ontdekkingen was de totstandkoming van de Europese slavenhandel. Elmina was de eerste Europese nederzetting in West-Afrika, gelegen in het huidige Ghana. De stad breidde zich uit rondom het kasteel São Jorge da Mina, het West-Afrikaanse hoofdkwartier voor de handel en exploitatie van Afrikaanse rijkdom, gebouwd door Diogo de Azambuja in 1482.

© Getty Images

De slag om Guinee -

Spanje, dat gewaarschuwd was door het flink rijker geworden Portugal en de macht die het had over de slavenhandel, was eerder met  Portugal in een strijd verwikkeld tijdens de slag om Guinee in 1478 om controle over de regio en haar waardevolle rijkdommen te kunnen krijgen.

© Getty Images

Verdrag van Alcáçovas -

De oorlog eindigde in een overwinning voor de Portugezen, die resulteerde in de erkenning door de katholieke vorsten - koningin Isabella I en koning Ferdinand II - van de Portugese soevereiniteit over de meeste West-Afrikaanse gebieden, dat werd bevestigd in het Verdrag van Alcáçovas van 1479.

© Public Domain

Erkenning van eilanden in de Atlantische Oceaan -

Het verdrag erkende ook de Castiliaanse controle over de Canarische Eilanden, maar bevestigde eveneens de Portugese zeggenschap over de Azoren, Madeira en de Kaapverdische eilanden, en gaf de Portugezen rechten op alle andere eilanden of landen in de Atlantische Oceaan die eventueel ontdekt konden worden.

© Getty Images

Christoffel Columbus -

Terwijl de Portugezen zich steeds meer op het oosten begonnen te richten, besloot één man naar het westen te trekken: Christoffel Columbus.

© Getty Images

Columbus reist naar het westen -

Columbus, die op zoek was naar een zeeroute in de richting van Oost-Indië in een poging om grip te krijgen op de lucratieve handel in specerijen, was erin geslaagd om de Spaanse vorsten ervan te overtuigen een reis over de Atlantische Oceaan te bekostigen, waarvan hij ten onrechte dacht dat deze hem naar Azië zou brengen.

© Getty Images

Voet aan de grond in 1492 -

In plaats daarvan kwam Columbus in 1492 aan op een eiland in de Bahama's, dat bij de oorspronkelijke bewoners bekend stond als Guanahani. Vervolgens bezocht hij de eilanden die bekend staan als Cuba en Hispaniola (het hedendaagse Haïti/de Dominicaanse Republiek). Columbus was per toeval aan land gekomen in Amerika.

© Getty Images

Steun van de Castiliaanse troon -

Het nieuws betreft zijn reis verspreidde zich al snel door heel Europa, en ging zeker niet voorbij aan het Portugese hof. Bij zijn terugkeer bereidde Columbus zich onmiddellijk voor op een tweede reis, waarbij hij opnieuw werd gesteund door Isabella I en Ferdinand II.

© Getty Images

De koning van Portugal neemt wraak -

Nadat hij hoorde van de reis van Columbus, stuurde de Portugese koning, Johan II van Portugal, een dreigbrief naar de katholieke vorsten waarin hij hen eraan herinnerde dat volgens het Verdrag van Alcáçovas alle landen ten zuiden van de Canarische Eilanden tot Portugal behoorden, inclusief de landen die door Columbus waren ontdekt.

© Getty Images

Op de rand van oorlog -

João II vertelde zijn Spaanse tegenhangers dat hij zich al aan het voorbereiden was om een vloot onder leiding van Francisco de Almeida (foto) de Atlantische Oceaan op te sturen en de nieuwe landen in bezit te nemen. Spanje waarschuwde Portugal op zijn beurt voor elke poging om de Nieuwe Wereld (Amerika) op te eisen. De landen stonden op de rand van oorlog.

© Getty Images

Een ongekend voorstel -

Om een conflict te voorkomen, waren beide landen het erover eens dat een diplomatieke oplossing voor het probleem het beste was. Ze stuurden allerlei ambassadeurs om gesprekken te voeren, gericht op een overeenkomst over de rechten omtrent de gebieden in de Atlantische Oceaan. Wat werd voorgesteld was ongekend.

© Getty Images

De wereld werd verdeeld -

Spanje en Portugal verdeelden de reeds ontdekte gebieden door een demarcatielijn van noord naar zuid te trekken in de Atlantische Oceaan.

© Getty Images

Een helpende hand van het Vaticaan -

Om hen tegemoet te komen, vaardigde de in Spanje geboren paus Alexander VI bullen (soort oorkondes) uit waarin deze lijn, die op 555 km ten westen van de Kaapverdische eilanden, en voor de kust van Noordwest-Afrika en Portugal lag, van pool tot pool was opgenomen. Alle landen ten oosten van die lijn werden door Portugal opgeëist, terwijl alle landen ten westen van de lijn voor Spanje bestemd waren.

© Getty Images

Het Verdrag van Tordesillas werd ondertekend -

In 1494 werd het Verdrag van Tordesillas, genoemd naar de stad waarin het werd opgesteld, door Spanje en Portugal ondertekend. Hierin werden het land, de rijkdommen de de mensen van de Nieuwe Wereld netjes onder beide naties verdeeld. 

© Getty Images

De grenzen waren getrokken -

Als voorwaarde mocht geen van beide machten enig gebied bezetten dat al in handen was van een christelijke vorst.

© NL Beeld

Koninklijke ontevredenheid -

Johan II van Portugal was echter nog steeds niet blij met de kleine lettertjes. Hij was van mening dat de rechten die Portugal had met betrekking tot de Nieuwe Wereld nog steeds in onvoldoende mate waren vastgesteld. Wat misschien nog zorgwekkender was, was dat hij vond dat de Portugese vloot niet voldoende ruimte op zee had om haar reizen naar Afrika te bewerkstelligen.

© Getty Images

De lijn werd opnieuw getrokken -

Iedereen werd terug aan tafel geroepen en de lijn werd in 1506 nog eens 1500 km verder naar het westen werd verplaatst. Hierdoor kon Portugal de oostkust claimen van wat nu Brazilië is.

© Getty Images

Portugal krijgt Brazilië -

In 1500 was Pedro Álvares Cabral de eerste Europeaan die Brazilië 'ontdekte'.

© Public Domain

Ondertekend, verzegeld en afgeleverd -

Het verdrag was in dit opzicht van groot belang omdat het in de daaropvolgende eeuwen leidde tot Portugese ontdekkingen en het stichten van nederzettingen ver ten westen van de demarcatielijn. Daarnaast was het essentieel om aanspraak te kunnen maken op grote delen van het binnenland van Zuid-Amerika.

© NL Beeld

De komst van de Spaanse veroveraars -

In totaal maakte Columbus vier reizen naar de Nieuwe Wereld. Zijn expedities luidden een nieuwe periode van ontdekkingen, veroveringen en kolonisatie in die leidde tot het tijdperk van de Spaanse veroveraars, met onder andere Hernán Cortés, de man die het Azteekse rijk ten onder bracht.

© Getty Images

Kolonisatie en bekering -

Aan hun kant van de demarcatielijn en vanuit de gebieden die ze op de Azteken hadden veroverd, breidden de Spanjaarden hun rijk uit naar het noorden van Midden-Amerika en delen van wat nu het zuiden en westen van de Verenigde Staten is. Andere veroveraars namen het rijk van de Inca's over. De verslagen inheemse bevolking werd gedwongen zich tot het christendom te bekeren.

© Getty Images

Zuid-Amerika werd veroverd -

De veroveraars trokken verder naar het zuiden en slaagden er beetje bij beetje in om steden te stichten en hun cultuur over te brengen op de inboorlingen. Ze stalen en ze plunderden: tegen het einde van de 16e eeuw vormde de import van goud en zilver uit Amerika een vijfde van de totale Spaanse begroting. De Spaanse heerschappij over Zuid-Amerika duurde drie eeuwen en kwam pas in het begin van de 19e eeuw tot een einde.

© Getty Images

De Portugezen gingen verder richting het oosten -

Ondertussen bleven de Portugezen hun rijk uitbreiden in Azië. In 1511 kwam Afonso de Albuquerque aan bij Malakka, gelegen in het huidige Maleisië, het belangrijkste oostelijke punt in het handelsnetwerk. Twee jaar later werd in China de Portugese vlag gehesen. In 1543 werd het eerste contact met Japan gelegd.

© Getty Images

De gevolgen van het Verdrag van Tordesillas -

We kunnen zowel op een positieve als negatieve manier naar het Verdrag van Tordesillas kijken. Aan de ene kant heeft het een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van de Atlantische Oceaan, maar ook in die van de wereld, waardoor volkeren en beschavingen, die werden gescheiden door nog niet ontdekte oceanen, in contact konden komen met elkaar.

© Getty Images

Grote consequenties -

Aan de andere kant werden er door het verdrag miljoenen mensen uitgesloten die al in gemeenschappen woonden die in Amerika gevestigd waren. De daaruit voortvloeiende veroveringen en kolonisatie bleken inderdaad rampzalig te zijn voor beschavingen als de Inca's en Azteken, en daarnaast duizenden andere gemeenschappen die reeds in het land aanwezig waren.

Bronnen: (National Geographic) (Britannica) (UNESCO) 

© Getty Images